Skuldafenið: Hvað á ekki að gera?

 

Eins og góð vísa er góð lexía aldrei of oft kveðin.

   Stórlexía kreppuvísinda hagfræði og hagsögu, byggð á hörmungum þess fólks sem lifði og dó fátæktardauða undir ákvarðanatöku stjórnmálamanna sem ekki áttuðu sig í tíma á alvarleik viðfangsefna sinna og afleiðingum ábyrgðarlausra vinnubragða, hefur verið sett fram í einu orðtaki: Of lítið of seint! Too little too late!

Umræða síðustu daga hérlendis um skuldafen heimila og fyrirtækja ber þess öll merki að undir þessum fána skuli íslensk þjóð sigla inn í veturinn.

Okkur skal með góðu eða illu talin trú um það röksemdalaust eða því sem næst að betra sé að hjálpa þeim sem skulda umfram eignir með litla von um að auka greiðsluhæfi sitt, en ekki þeim sem ekki skulda umfram eignir með skárri von um að auka greiðsluhæfi sitt. Stefna sem gengur þvert gegn reynslu, keypt fátækt og dauða milljóna manna.

Ástæðan er þessi: allir þeir sem ekki lenda innan marka í skilgreindum úrvalshópi þeirra sem stjórnmálamenn vilja styðja fjármunum á einum tímapunkti, segjum 1. desember, gera þá allt sem geta til að komast í þann hóp áður en kemur að 1. desember.

Rökvillan slæðu góðvildar og hjálpsemi kemur svo í bakið á þjóð og stjórnvöldum eftirá: allir þeir sem ekki lentu í úrvalshópi 1. desember 2009 en voru nálægt því eða svolítið fjær, til dæmis með tvær eða fimm milljónir í reiknaða heildareign umfram skuldir eftir reiknimódeli ríkisins, munu að óbreyttu skilgreind þessum úrvalshópi 1. desember 2010, jafnstór eða stærri hópur. Það er bara að stórum hluta ekki sami hópur einstaklinga ári síðar. Og það sem verst er: Þessi hópur, alveg eins hópur óháð stærð, fær enga fyrir­greiðslu 1. des. 2010, eins og hópurinn 1. des. 2009. Byltingar hafa orðið af minna tilefni.

Ástæða þess að þetta er rifjað upp eru ummæli Jóns lektors í hagfræði í Mbl. í morgun 3. sept. 2009 sem alveg röksemdalaust stílar greitt upphrópanir upp úr kennisetningum hagfræði og hagsögu gagnrýnislaust. Vílar ekki fyrir sér að skipta þjóðinni í þrjá hópa sauðfjár til framtíðar. Segir eitt alveg rétt, annað alveg rangt, eins og guðdómurinn.

Lektorinn á að vita að hagkerfi er fullkomlega gagnvirkt kerfi: Það sem gerist í dag hefur áhrif á það sem gerist á morgun. Með ófyrirsjánlegum hætti að stórum hluta. Vegna þess að hver og einn þátttakandi, einstaklingur/lögaðili ákveður alltaf fyrir sig hvað gera skuli eða ekki gera á sérhverjum tímapunkti.

Og gefur það frelsi ekki eftir fyrr en í fulla hnefana þó reynt sé á hverjum degi að stýra og skipa þvers og kruss og nái oft að fjötra fólk og lögaðila lengri eða skemmri tíma. Þess vegna ekki síst er hagfræði flókin vísindi. Rétt eins og í fótbolta er aldrei að vita fyrir víst hvernig leikurinn spilast.

Stóra vandamál okkar litla hagkerfis er einmitt hliðstæða beint upp úr fræðum fótbolta: Leikreglur stjórnmálamanna þjóð og atvinnuvegum miða ósjaldan að því að skipta okkur upp í verðuga leikmenn og óverðuga leikmenn, stundum þrátt fyrir sé skýlaust stjórnarskrárbrot og jafnræðisreglu að lögum.  

Spurt er: Hvað eiga stjórnvöld að gera í þessu með skuldafenið?

   Stutta svarið er þetta: Ekki gera of lítið of seint og ekki mismuna einstaklingum/heimilum og brjóta þar með jafnræðisreglu og stjórnarskrá.

Lengra svar m.a.: Af alvöru og ábyrgð geri sér allir ljósa grein fyrir því að efnahagshruni fylgir sjálfkrafa skerðing á eignastöðu. Hérlendis hefur sú skerðing orðið með lækkun eignavirðis, útbreiddri tekjuskerðingu og óvæntri verulegri eignaupptöku hjá almenningi gegnum verðtryggð lán og gengisbundin lán. Eignaupptöku sem ekki er bundin nútíð né næstu árum heldur hótar tugþúsundum einstaklinga/heimila skuldafjötrum til langrar framtíðar. Eignaupptaka sem bæði er tuddaskapur og lögbrot.

Lögbrot t.d. með tilvísun í samningalög sem segja samning ógildan verði þau atvik sem víkja óvænt og verulega frá forsendum samnings.

Tuddaskapur m.a. vegna þess að framboð lánadrottna á lánum til einstaklinga, heimila og smærri fyrirtækja og lánaskilmálar lánadrottna til þessara aðila hafa lengi fremur einkennst af okurlánastarfsemi en eðlilegum viðskiptaháttum.

Ekki bætir úr skák tómlæti stjórnvalda að koma skikki á fjármálamarkaðinn og leiðrétta ýmsar verulegar skekkjur í þessari markaðsstarfsemi. Tómlæti sem hefur að öllum líkindum bakað stjórn­völdum skaðabótaábyrgð gagnvart stórum hluta lánþega hérlendis.

Það er hárrétt sem haft er eftir Paul Krugman hagfræðingi, nóbelsverðlaunahafa 2008, í viðskiptablaði Mbl. í morgun 3. sept. 2009: "... ég trúi því að einu hindranirnar í vegi velmegunar á heimsvísu séu úreltar kennisetningar sem hneppa mannshugann í fjötra." Játning sem felur í sér viðurkenningu á feysknu innviða frá einum þeirra sem mest og best veit um eðli og inntak hagvísinda.

Stórlexíur afar kostnaðarsamar. Elsku stjórnvöld: Ekki gera sömu mistök og aðrir með því að framfylgja í góðri trú stefnu too little too late eða brjóta jafnræðisreglu og stjórnarskrá.

Þá erum við öll aftur í brimgarðinum - aftur á Austurvelli.

                                                                                                            3. sep. 2009 jge

Greinin var send Mbl. 3. sep. 2009.